Heel even, in een van de eerste hoofdstukken van Verheven koninkrijk, is er een glimp van een gelukkig gezinsleven. De moeder van hoofdpersoon Gifty is duidelijk verliefd op haar man, die op zijn beurt dol is op zijn vrouw, hun babyzoontje Nana is de lieveling van het dorp.

Maar we weten dan al dat Gifty's moeder aan een ernstige depressie heeft geleden en daar nu opnieuw last van heeft, we hebben al kunnen begrijpen dat de vader is verdwenen en het duurt niet lang voor we ook lezen dat Nana is overleden aan een overdosis heroïne, toen hij 17 was en Gifty 11. 'Toen we met z'n vieren waren, was ik te jong om dat op waarde te schatten', concludeert ze.

Yaa Gyasi (1989) was 26 toen ze debuteerde met het ambitieuze Homegoing (vertaald als Weg naar huis), een familiesaga die vele generaties besloeg, speelde in West-Afrika en de Verenigde Staten en raakte aan grote thema's als de slavenhandel en rassendiscriminatie. Voor haar tweede roman beperkte Gyasi, die geboren werd in Ghana en opgroeide in de VS, zich tot een kleinere setting, tot (vooral) de band tussen een moeder en een dochter.

De volwassen Gifty, 28 inmiddels, is in Californië bezig te promoveren in de neurowetenschappen. Ze probeert met muizenonderzoek te achterhalen hoe je verslaving of depressie zou kunnen voorkomen en genezen. Gifty vertrouwde vroeger op religie om de wereld te begrijpen, is na de dood van haar broer van haar geloof gevallen en rekent sindsdien op de wetenschap - al realiseert ze zich dat die óók niet alle antwoorden geeft. Zoals ze naar haar muizen kijkt, kan ze ook kijken naar haar jeugd, naar de tijd vlak na het overlijden van haar broer bijvoorbeeld: 'Wij twee, moeder en dochter, waren in die tijd een experiment op zich. De vraag was, en is nog altijd: gaan we het redden?'

Die vraag is er nog altijd, omdat het zo slecht gaat met de moeder (ze heeft geen naam in het boek) dat Gifty haar in huis heeft genomen. Daar ligt ze in Gifty's bed en weigert te eten of op haar dochter te reageren. Elke ochtend laat Gifty haar moeder achter in dezelfde positie als ze haar 's avonds weer vindt: in bed, met haar gezicht naar de muur.

Gifty is een allenige vrouw, iemand die ook in haar privéleven observeert, zoals ze dat in het laboratorium doet. Het maakt de toon van Verheven koninkrijk afstandelijk, ondanks alle tragiek.

Schrijnend zijn wel de beschrijvingen van de discriminatie waarmee het gezin in Alabama, waar Gifty opgroeit, te maken heeft. De moeder, die werkt in de thuiszorg, verzorgt oudere Amerikanen die haar openlijk racistisch bejegenen. De vader, een lange, trotse man, maakt zich klein als hij naar de Walmart loopt, waar hij binnen vier maanden drie keer wordt beschuldigd van diefstal. En Nana, de broer, raakt verslaafd als hij na een basketbalblessure van de dokter oxycodon krijgt, een sterke pijnstiller die tot een epidemie van verslavingen heeft geleid in de VS. Maar in de witte, evangelische kerk waarvan Gifty's moeder een trouw lid is - ze heeft zich erbij aangesloten, omdat ze dacht dat de God in Ghana dezelfde was als die in Amerika -, hoort Gifty twee kerkgangers zeggen dat 'die lui' niet van drugs lijken af te kunnen blijven.

Zelf begrijpt ze al jong dat ze altijd iets zal moeten bewijzen en dat ze daar alleen in zal slagen door een briljante uitblinker te worden. Er was, en is, schrijft ze aan het eind van het boek, weinig belangstelling voor de realiteit van zwarte mensen. Verheven koninkrijk is een verhaal dat iets aan die leemte doet.

***

Uit het Engels vertaald door Nicolette Hoekmeijer. De Bezige Bij; 319 pagina's; € 23,99.

Hide text

Gifty groeide samen met haar broer Nana op in Alabama als dochter van twee emigranten uit Ghana. Nu studeert ze neurowetenschappen in Californië, ze wil zichzelf bewijzen als zwarte vrouw in een van de moeilijkste onderzoeksgebieden en ze wil weten hoe het bewustzijn van de mens werkt. Tijdens haar promotietraject neemt ze noodgedwongen haar depressieve moeder in huis en blikt terug op het heftige verleden van het gezin. Actuele en tijdloze onderwerpen als discriminatie, migratie, depressie, geloof, opvoeding en drugs spelen een belangrijke rol in het verhaal. De soepele schrijfstijl van Gyasi giet dit alles in een aangrijpend en meeslepend verhaal. De auteur (1989) is geboren in Ghana en groeide op in Huntsville, Alabama. In 2016 debuteerde ze met de succesvolle roman ‘Homegoing’ (Nederlandse titel: ‘Weg naar huis’), waarin cultuur en migratie tevens een grote rol spelen. Women's Prize for Fiction Shortlist 2021.

Alles rond Thuiskomst (Homegoing, 2016), de debuutroman van de Ghanees-Amerikaanse schrijfster Yaa Gyasi (1989) was groots en vol ambitie. De jonge auteur kreeg een miljoen dollar voorschot. Bij verschijning bleek dat ze inderdaad een indrukwekkende prestatie had geleverd. Thuiskomst is een breed opgezette familiesaga vervlochten met de geschiedenis. Het boek kreeg een enthousiast onthaal. Gyasi had dan ook hoge eisen aan zichzelf gesteld, eisen die ze nu in de mond legt van Gifty, de hoofdpersoon van haar nieuwe roman: 'Ik wilde het allermoeilijkste doen.'

Alle fanfare legde druk op de volgende roman. Verheven koninkrijk (Transcendent Kingdom) is veel compacter dan Thuiskomst, alsof Gyasi wilde demonstreren dat ze ook iets heel anders in haar mars heeft. De intrige is ditmaal eenvoudig, het aantal personages beperkt, het toneel: een vierkoppig gezin waarin steeds meer gaten vallen.

Gifty's moeder, die gelooft dat Amerika meer mogelijkheden biedt dan Ghana, krijgt kort na de geboorte van haar zoon Nana de kans om naar het beloofde land te emigreren. Haar man, die zich in Ghana op en top gelukkig voelde, sluit zich pas na enige tijd aan bij zijn in Alabama wonende vrouw en kind. In Amerika wordt Gifty geboren.

Alabama wordt de vader al gauw te veel. 'Vervuld van heimwee, vernederd, kwam hij uiteindelijk de deur niet meer uit.' Als Gifty vier is kondigt hij aan dat hij terug gaat naar Ghana om zijn broer op te zoeken. Hij komt nooit meer terug. Ook de moeder boet in haar nieuwe omgeving aan kracht in, vooral als ze buitenshuis is en Engels moet spreken. Dan krimpt ze 'tot iemand die ik nauwelijks herkende. Ik denk dat het haar nooit helemaal gelukt is om wie ze echt was te vertalen in deze nieuwe taal.'

In deze nieuwe omgeving waarin ze uit de toon vallen, groeit er tussen Gifty en haar broer Nana een hechte band, maar ook die wordt tenslotte aangevreten.

Gyasi is zuinig met expliciete verwijzingen naar racisme of het lot van migranten, dat blijft onderhuids, tussen de regels. Meer nadruk legt ze op andere omstandigheden, zoals de blessure die Nana's sportcarrière in duigen laat vallen en hem een verslaving aan pijnstillers bezorgt.

Al gauw daarna loopt het gezin vast. Nana overlijdt aan een overdosis heroïne, de rouwende moeder komt niet meer uit bed. Als Gifty, inmiddels student neurowetenschappen aan de universiteit van Stanford, haar moeder in huis neemt moet ze toezien hoe die van haar afdrijft.

Gifty, geen slachtoffer, gaat op zoek naar oplossingen die binnen haar wetenschappelijke expertise liggen. Haar promotieonderzoek over het gedrag van muizen, is gericht op een beter begrip van depressie en verslaving bij mensen. Daarvoor moet ze zich richten op het 'verheven koninkrijk' van het brein.

En er zijn meer verheven koninkrijken in dit relaas, de kerk, de liefde die, anders dan de academie, lang geen soelaas bieden. Als aangrijpend verhaal over een sterke jonge vrouw en haar eenzame en moeilijke weg naar 'structuur, duiding, betekenis in de chaos' herinnert Verheven koninkrijk aan Yanagihara's Een klein leven. Alleen zit in deze roman de kracht niet in een appel op de emoties van de lezer, maar veeleer in de nuchtere, rationele manier waarop Gyasi ons meeneemt in haar verkenning van de verwoestende gevolgen van verslaving en depressie.

Vert. Nicolette Hoekmeijer., De Bezige Bij; 319 blz., € 23,99.

Hide text